Dakos (of Ntakos)

Dakos is de ietwat vereenvoudigde naam van Ntakos (ντάκος). Het is een traditionele Grieks gerechtje dat zijn oorsprong op het eiland Kreta heeft.

Dit voorgerechtje staat Op Kreta ook bekend als kouloukopsomo (κουλουκοψωμο), wat een samenvoeging zopu zijn van koutávi (κουτάβι) 'puppy' en psomi (ψωμί) 'brood'. Het zou het oude brood geweest zijn dat, geweekt in water, onder de eettafel aan jonge honden gevoerd zou zijn.

Zoals zoveel klassieke gerechten is ook de dakos nogal rustiek, een bewijs van de eenvoud (lees: armoede) van de keuken van Kreta.

In zijn meest algemene vorm is dakos een snee oud brood of beschuit, geweekt in water. Daarop komt een laag fijngesneden (of geraspte) tomaten en verkruimelde feta. Het geheel wordt op smaak gebracht met gedroogde kruiden, zoals oregano. Tot slot kunnen gehalveerde olijven en wat zwarte peper ook nog worden toegevoegd. Uiteraard mag een scheutje extra vierge olijfolie niet ontbreken.

Dit gerecht is in een paar minuten te bereiden en is perfect als tapa (tapas is de Spaanse meervoudsvorm) dat je direct in Mediterrane sferen zal doen verkeren.

Het is niet verwonderlijk dat een eenvoudig gerecht ook elders in het Mediterrane gebied voorkomt: in Catalonië bijvoorbeeld noemen ze het pa amb tomàquet ('brood met tomaat').

Koop snel je Tunesische Terra Delyssa extra vierge olijfolie hier.

Olijfolie en PAK's

Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen, afgekort tot PAK’s, zijn een groep stoffen die ontstaan door onvolledige verbranding van organische stoffen. Ze worden bijvoorbeeld gevormd bij het aanbranden van eten (barbecueën), het stoken van houtkachels en open haarden, en ze zitten in sigarettenrook. PAK’s komen voornamelijk in het lichaam door voeding en inademing. Een kleine hoeveelheid wordt opgenomen via de huid. Langdurige blootstelling aan PAK's kan het risico op het krijgen van kanker verhogen.

Zo op het eerste gezicht is er dus geen enkel probleem voor extra vierge olijfolie. Olijven worden zo voorzichtig mogelijk geoogst en verwerkt. Dat is noodzakelijk om beschadigingen te aan die olijven te voorkomen, waardoor de aanwezigheid van vrije vetzuren in olijfolie zoveel mogelijk wordt beperkt. Die ontstaan door een reactie (lipolyse), die start wanneer enzymen (die van nature aanwezig zijn in de pulp en pit van de olijf) in aanraking komen met de olie (die normaal opgesloten zit in een blaasje, de vacuole) als gevolg van beschadiging van de olijf. De olijfolie wordt daardoor deels omgezet in oliezuur.

Maar een aangepaste Europese regeling zal producenten van olijfolie stof tot nadenken geven. Die regelgeving, ingaande september 2024, legt beperkingen op aan de aanwezigheid van die Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK) in hun olijfolie. De maximale toegestane waarden mogen de 2mg/kg voor olijfolie niet overschrijden[1]. Extra vierge olijfolie zou vrij moeten zijn van PAK, maar verontreiniging kan op verschillende momenten optreden. De belangrijkste daarvan is tegenwoordig de rook van bosbranden.

"Als er vanaf nu extra vierge olijfolie wordt gevonden met deze bestanddelen, wordt die olijfolie beschouwd als ongeschikt voor consumptie", vertelde Giorgos Oikonomou, algemeen directeur van SEVITEL, de Griekse vereniging van olijfoliefabrikanten. "In de praktijk betekent dit dat de producent gedwongen zal worden om deze defecte olie te verkopen als biodiesel voor €0,80 per liter in plaats van ongeveer de €8.00 per liter die hij zou verdienen voor extra vierge olijfolie voor consumptie."

Wat kan een eenvoudige olijfolieproducent doen om die verontreinigingen tegen te gaan. Hij staat immers machteloos tegen de verdroging van de natuur in het zuiden van Europa en het noorden van Afrika. Een mogelijkheid zou kunnen zijn om een extra stap te introduceren om de olijven grondig te wassen om op die manier de verontreinigingen te verwijderen.

Koop snel je Tunesische Terra Delyssa extra vierge olijfolie hier.

[1] European Commission: Information document on the ongoing discussions in the EU on regulatory measures on mineral oil hydrocarbons in food. Zie hier.

Olijfolie en Vitamine K

Vitamine K is een vetoplosbare vitamine. Het is nodig voor een goede bloedstolling, vandaar ook zijn afkorting: In het Duits betekent koagulation namelijk 'stolling'. Waarschijnlijk is deze vitamine ook nodig voor de aanmaak van botten (osteogenesis), omdat het calcium bindt. Muizen, die een dieet kregen met heel weinig vitamine K, bleken te korte en te dunne botten in hun poten te ontwikkelen[1].

Een tekort aan Vitamine K kan leiden tot een verminderde bloedstolling en in ernstige gevallen zelfs tot meer bloedingen en problemen met het stollen van die bloedingen. Ook volwassenen, die langdurig antibiotica gebruiken, kunnen een tekort aan vitamine K krijgen, met een vertraagde bloedstolling tot gevolg.

Pasgeboren baby’s krijgen na de geboorte extra vitamine K. Baby’s die borstvoeding krijgen, hebben de eerste 12 weken 150 microgram aan vitamine K-druppels nodig.

Vitamine K₁ ofwel phylloquinone zit voornamelijk in groene bladgroenten, maar ook in andere groenten, fruit, melk en melkproducten, vlees, eieren en granen. Vitamine K₂ haalt ons lichaam voornamelijk uit dierlijk voedsel, waarbij gevogelte en eieren veel betere bronnen zijn dan rundvlees, varkensvlees of vis. Een uitzondering op die laatste regel is natto, een van oorsprong Japans voedingsmiddel dat is gemaakt van door bacteriën gefermenteerde sojabonen. Het is dus geschikt voor vegetariërs.

Je snapt dus ook dat je gezondheid door het eten van veel fastfood en weinig producten uit de bekende Schijf van Vijf in de problemen kunt komen.

Extra vierge olijfolie bevat, afhankelijk van de cultivar, gemiddeld 60 microgram (μg) per 100 gram. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) voor vitamine K₁ voor volwassenen is 70 microgram (μg) per dag.

Dat betekent dat twee eetlepels extra vierge olijfolie over je salade al direct meer dan de ADH oplevert.

[1] Hirashima et al: Vitamin K converting enzyme UBIAD1 plays an important role in osteogenesis and chondrogenesis in mice in Biochemical and Biophysical Research Communications – 2024

Ansjovis onder pesto (Acciughe sotto pesto)

In Nederland eten we vooral haring. In Zuid-Europa weet men het kleinere familielid, de ansjovis, te waarderen. Deze vissoort wordt vaak gebruikt om een hartige smaak aan gerechten te geven. Op een pizza of in de pasta lost een ansjovis helemaal op en het toevoegen levert de zogenaamde vijfde smaak (umani) op, dezelfde smaaksensatie als tomaten of oude kaas opleveren. Of Maggi, maar die zou ik niet mee willen rekenen vanwege het veel te hoge zoutgehalte.

[Iets minder olijfolie gebruiken mag ook]

Veel Nederlanders worstelen met de vraag wat je verder nog met een ansjovis kan doen. Welnu, wij kunnen je daarbij helpen.

Acciughe sotto pesto is een traditioneel Italiaans gerecht met gezouten ansjovis dat stamt uit de Toscaanse stad Siena.

De ansjovissen worden eerst afgespoeld in wijnazijn (gewone azijn of zelfs citroensap is ook toegestaan) en vervolgens naast elkaar in een diepe schaal gelegd. Daarna worden ze ingesmeerd met pesto. Die kun je gewoon in de supermarkt kopen, maar het is leuker om het zelf te maken door peterselie, knoflook, chilipepers fijn te snijden en te vermengen met extra vierge olijfolie.

Tot slot gaat er een zoveel extra vierge olijfolie overheen dat alles onder de olijfolie (sott'olio) staat. Daarna wordt het nog een uur of 12 in de koelkast gezet om de smaken goed op elkaar in te laten werken.

Daarna kan het gerechtje geserveerd worden als eenvoudig tussendoortje of op geroosterd brood.

In Siena is Acciughe sotto pesto overal te vinden. Niet alleen in restaurants, maar ook in bars en zelfs in supermarkten.

Koop snel je Tunesische Terra Delyssa extra vierge olijfolie hier.

Olijfolie en Oliezuur

Een te hoog LDL-cholesterol is niet goed voor de bloedvaten en kan leiden tot hart- en vaatziekten. Om de kans op hart- en vaatziekten te verlagen, is het van belang producten met veel verzadigd vet te vervangen door producten met veel onverzadigd vet, zo meldt het Voedingscentrum. Onverzadigd vet verlaagt het LDL-cholesterol.

In theorie klinkt zo'n advies eenvoudig, maar het vertelt niet hoe we die verzadigde vetten kunnen vervangen door onverzadigde vetten.

Het meest eenvoudige wat we kunnen doen om dat doel te bereiken is om meer extra virgine olijfolie in onze dagelijkse voeding op te nemen. Extra virgine olijfolie bevat veel oliezuur, wat ook bekend staat als cis-9-octadeceenzuur, oleic acid of oleïne.

De Amerikaanse Food & Drug Administration (FDA) heeft in 2018 via een persbericht een nieuwe toegestane gezondheidsclaim bekend gemaakt: het consumeren van oliën met hoge niveaus aan oliezuur vermindert de kans op het krijgen van een hartinfarct. Tussen de 55 en 83% van alle vetten in extra virgine olijfolie bestaat uit dit enkelvoudige onverzadigde omega-9-vetzuren.

Uiteraard moet er diepgaand wetenschappelijk onderzoek worden verricht voordat een dergelijke claim wordt toegestaan. Extra virgine olijfolie wordt in verband gebracht met een lager risico op hart- en vaatziekten en beroertes. Het maximale voordeel kan worden behaald bij een consumptie tussen 20 en 30 gram per dag. Het verband zou nog sterker kunnen zijn voor koudgeperste extra virgine olijfolie en het effect zou al in de vroege stadia van die ziektebeelden kunnen optreden[1].

De consumptie van extra virgine olijfolie is een van de belangrijkste kenmerken van het zo geroemde Mediterrane dieet, dat bekend staat als het gezondste voedingspatroon ter wereld. Resultaten van een grootschalig vergelijkend onderzoek duiden op een algehele risicoreductie van sterfte door alle oorzaken (11%), cardiovasculaire mortaliteit (12%), cardiovasculaire voorvallen (9%) en beroerte (17%)[2].

Je ziet: als je gezondheid je lief is, gebruik je zo veel mogelijk extra virgine olijfolie in je dieet.

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

[1] Donat-Vargas et al: Olive oil consumption is associated with a lower risk of cardiovascular disease and stroke in Clinical Nutrition – 2022.
[2] Schwingshackl, Hoffmann: Monounsaturated fatty acids, olive oil and health status: a systematic review and meta-analysis of cohort studies in Lipids in Health and disease – 2014.

Roomijs met olijfolie en zeezout

Het klinkt misschien vreemd, maar roomijs met een paar druppels extra virgine olijfolie en een paar vlokken zeezout levert een perfecte smaakcombinatie op. En geef toe: In het Italiaans klinkt het nog exotischer als Gelato con olio e sale.

[Misschien iets teveel olijfolie voor beginners]

Dit dessert is hier in eerste instantie bekend geworden door de populaire Engelse chefkok Jamie Oliver die het in zijn in 2005 uitgegeven kookboek 'Jamie's Italy' optekende. Tegenwoordig circuleert het recept op sociale media waar het als een soort uitdaging wordt gegeten.

Jamie Oliver beschreef zijn smaakervaring als volgt: 'Ik kreeg dit gerecht jaren geleden voorgeschoteld en was geschokt, maar het bleek verschrikkelijk lekker! Je kunt het alleen met succes klaarmaken met goed vanille-ijs en de beste olijfolie die er te krijgen is. Doe een paar bolletjes vanille-ijs in schaaltjes, giet er wat heel goede extra vergine olijfolie over, liefst eentje met een mooi grassige, bloemige smaak, en strooi er een klein snufje zeezout over. Ik kan niet uitleggen waar het op lijkt… je moet het gewoon zelf proberen!’

De bekende zangeres Dua Lipa ontketende een veel later rage op sociale media na een interview op BBC Radio. Ze kreeg de vraag van welke gerechten ze kon genieten. Ze antwoordde, een beetje onverwacht, 'Weet je wat ik écht lekker vind? Vanille-ijs met olijfolie en zeezout erbovenop. Zoveel mensen aan wie ik het heb laten proeven, heb ik naar de dark side gebracht.'

Onderzoek toont aan dat het recept (of gebruik) zeker al in het begin van de vorige eeuw op Sicilië bekend was, maar het leidde daar een wat sluimerend bestaan. Totdat Jamie Oliver het bij miljoenen mensen bekend maakte in zijn kookboek.

De combinatie van roomijs met olijfolie is niet zo vreemd als dat het in eerste instantie lijkt, want is roomijs zit zelf ook al behoorlijk wat vet in de vorm van melkvet. De extra virgine olijfolie geeft een extra romige smaak aan het roomijs, terwijl het zeezout als smaakversterker dient. Het gevolg is dat een hapje ijs in het begin ietwat bitter, fruitig en ietwat nootachtig smaakt, vervolgens zacht en zout, en tot slot een heerlijke zoete nasmaak.

Zoals Jamie Oliver en Dua Lipa het allebei al adviseren: Je moet het gewoon zelf proberen.

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

The Great Frost en olijfolie

Misschien herinner je het nog wel van je geschiedenislessen: de kleine ijstijd. Dat was een periode van koude winters en koele zomers die begon rond 1430 en duurde tot ongeveer 1850. Gemiddeld lag de temperatuur in ons land zo'n 1 tot 2 graden lager dan tegenwoordig. Dit was de periode dat kanalen, rivieren en zelfs de Zuiderzee langdurig dichtgevroren waren.

Maar het kon nog extremer, want de winter van 1708|1709 bleek zo koud te zijn dat hij nog steeds bekend staat als 'The Great Frost'. Stel je een lange winter voor met extreme kou, sneeuw en ijzel. In Nederland begon het eind december 1607 te vriezen en de temperatuur kwam pas eind maart weer boven het vriespunt.

Veerdiensten over de Zuiderzee werden met paard en wagen in plaats van van skûtsjes uitgevoerd en kunstschilders produceerden prachtige idyllische winterlandschappen.

De keerzijde was dat honderdduizenden Europeanen de winter en de daarop volgende hongersnood niet overleefden. Vogels vroren massaal dood, vee in de schuren stierf en loofbomen spleten gewoon open. Tot aan het Mediterrane gebied vroren de wijngaarden en olijfgaarden collectief dood.

Alleen in Toscane (Italië) bleven een aantal olijfbomen gespaard en kon de productie van olijfolie behouden blijven, al was dat op een veel lager niveau. Zo massaal was 'The Great Dying' dat de Italiaanse olijfolieproductie pas aan het eind van de 18de eeuw weer op peil was. Het duurde dus bijna een eeuw voordat de schade was hersteld.

Maar toen kreeg de olijfolieproductie opnieuw een tegenslag te verwerken: de winter van 1929 bleek een van de koudste van de 20ste eeuw met strenge vorst in Italië. Na zoveel ontberingen besloten veel Italianen maar te emigreerden, vooral naar de Verenigde Staten. Veel olijfboomgaarden raakten in verval, de producten van olijfolie liep sterk terug.

Tegenwoordig is het beeld het wat rooskleuriger, want de wereld is verzot geraakt op extra virgine olijfolie. Mede doordat iedereen zich bewust is van de noodzaak van een gezonder voedingspatroon, is men in toenemende mate het Mediterrane dieet gaan volgen. Een grotere vraag naar extra virgine olijfolie stimuleert eigenaren van olijfgaarden om meer olijfbomen aan te planten.

De les die we uit deze geschiedenis kunnen leren is dat één enkele strenge winter de olijfolie een dodelijke slag kan toebrengen. Dat betekent óf geen olijfolie óf hele dure olijfolie. Zorg dus altijd dat je voldoende extra virgine olijfolie in je voorraadkast hebt staan.

Koop snel je Tunesische Terra Delyssa extra virgine olijfolie hier.

De Gezusters

De Gezusters (mijn vertaling) worden ook wel de olijfbomen van Noach genoemd en zijn een kleine olijfboomgaard in Libanese dorp Bechealeh.

Volgens de lokale folklore zijn de bomen minstens 5,000 jaar oud, misschien 6,000 jaar of zelfs nog ouder. Als dit klopt, zijn dit mogelijk de oudste niet-klonale levende bomen ter wereld. Ze zijn een (nog) onbekende cultivar. De leeftijd van De Gezusters kon echter niet bepaald worden door dendrochronologie (boomringdatering). De binnenste boomringen zijn namelijk 'onleesbaar' geworden voor dendrochronologen, omdat deze in de loop van de tijd zijn vergaan. De bomen zijn dus hol.

Deze 16 olijfbomen zijn getuige geweest van misschien wel 6,000 jaar geschiedenis in het Midden-Oosten. Ze hebben alle klimatologische, historische en politieke tegenslagen weten te overleven.

De Gezusters leefden dus ook al toen Jezus zijn stempel drukte op de geschiedenis. De folklore en een paar bijbelgeleerden geloven dat dit de bomen zijn waarvan de duif de tak meenam naar Noach toen de Zondvloed was afgenomen. Want ja, ook die gebeurtenis moet hebben plaatsgevonden tijdens het leven van deze olijfbomen. Dat geloof is niet eens zo onlogisch, omdat De Gezusters op een hoogte van 1300 meter staan en ze tot de hoogste ooit geplante olijfbomen behoren. Zelfs de Zondvloed konden ze dus met droge voeten overleefd hebben.

Overigens produceren De Gezusters nog steeds hoogwaardige olijfolie.

Deze olijfolie heeft een extreem hoog polyfenolgehalte en een zuurgraad die schommelt tussen 0.18 en 0.24, wat extreem laag is. De smaak wordt omschreven als intens, fruitig, gemiddeld peperig met een smaakpalet van vers gras, ietwat boterachtig met ondertonen van amandel en walnoot.

[Review] Vallée des Baux Olijfolie

In Frankrijk bestaan nog vele kleine olijfgaarden die unieke olijfolie produceren. Eentje daarvan is Moulin Jean-Marie Cornille in Maussane-Les-Alpilles, een gemeente in de Provence en tegelijkertijd niet zo ver van de Cote d'Azur in Zuid-Frankrijk.

Voor hun Vallée des Baux Olijfolie worden vijf verschillende cultivars gebruikt die elk hun eigen smaakprofiel hebben: de Salonenque, de Béruguette (Aglandau), de Grossane et Verdale des Bouches du-Rhône en de Picholine.

Overal in het Mediterrane gebied probeert men zo zorgvuldig mogelijk met de kostbare olijven om te gaan. De kleine beschadiging of een vertraging van een uur kan de zuurgraad in olijfolie immers al doen toenemen, waardoor de smaak wordt aangetast. Producenten streven derhalve naar de laagst mogelijke zuurgraad en een percentage van 0.2 wordt als laagst haalbaar gezien.

Maar in Zuid-Frankrijk is een oeroud procedé behouden gebleven, waar men olijven juist een paar uur laat 'rusten'. De olijven worden zo laat mogelijk geoogst en dan gedurende een tijdspanne van vier tot tien uur op een bijna luchtdichte zolder geplaatst. Daardoor ontstaat een begin van fermentatie. Maturrées ofwel 'gerijpt' noemen ze dat in Frankrijk. Je zou verwachten dat de kwaliteit van de olijfolie als gevolg daarvan behoorlijk zou worden aangetast. Niets is echter minder waar, want deze licht gefermenteerde olijven leveren een olijfolie op met een diepe, rijke, notige, ietwat peperige en muffige smaak met op de achtergrond een zweem van cacao en zuurdesem.

Kenners zouden deze smaak in het verleden direct herkend (en gewaardeerd) hebben als een typische smaak uit de Province.

Perfect voor salades, vis, paddenstoelen en aardappelpuree, staat behulpzaam op de fles. Dat klopt, maar deze exceptionele olijfolie is voor elk gerecht een perfecte smaakmaker.

Overigens mag de Olives Maturées van Moulin Cornille zich door zijn zuurgraad van 0.4 tot 0.8 geen extra virgine olijfolie noemen, maar is wel een virgine olijfolie van uitzonderlijke kwaliteit.

Koop de Huile d’Olive AOP Vallée des Baux de Pce Olives Maturées van Moulin Cornille virgine olijfolie hier.

[Recensie] Aljeta Olijfolie

Als je, zoals ik, veelvuldig extra virgine olijfoliën uit verschillende landen in het zuiden van Europa uitgeprobeerd hebt, dan kun je soms tot opmerkelijke conclusies komen. Mijn ervaring is de volgende: hoe verder je van Griekenland verwijderd raakt, hoe milder de olijfolie gaat smaken.

In Griekenland is de olijfolie krachtig, kruidig en pittig met noten van tijm en oregano. Ben je in Spanje aangekomen dan is de olijfolie mild, grassig met noten van bloemen en lavendel.

Alle varianten hebben zo hun liefhebbers. Sommigen zweren bij de Griekse olijfolie, terwijl anderen menen dat die krachtig smakende olijfolie hun salade kan overheersen. Omgekeerd zweren sommigen bij de Spaanse olijfolie, terwijl anderen menen dat deze niets wezenlijks toevoegt aan hun salade. Wij houden van beide varianten.

We vroegen ons wel af waar de Albanese extra virgine olijfolie van Aljeta in dit spectrum van smaken zou thuishoren en we waren prettig verrast. Deze Albanese olijfolie van een kleine Nederlandse importeur was zacht en neutraal van smaak met een heerlijk licht peperachtig effect achter in je keel dat plezierig lang bleef aanhouden. Het is een blend van twee oeroude Albanese cultivars, de Kotruvs en de Marks. Het blijkt dat beide cultivars elkaar perfect aanvullen en zorgen voor een onvergetelijke smaaksensatie.

Aljeta extra virgine olijfolie is daardoor zeer geschikt voor iedere toepassing in de keuken en in het bijzonder voor het zetten van de laatste puntjes op de 'i' van je salades.

De olijfolie wordt geleverd in een luxe donkere fles die doet denken aan die waaruit in de 17de eeuw door piraten rum werd gedronken. Ook is er een handige navulverpakking beschikbaar.

Koop je Albanese Aljeta extra virgine olijfolie hier.

Olijfolie was nog nooit zo duur

Nooit eerder deed olijfolie haar bijnaam ‘vloeibaar goud’ meer eer aan dan in 2023. Nu al betaal je in de supermarkt minimaal 20 procent meer dan een jaar geleden, een gevolg van een historisch slechte oogst. En de nieuwe oogst lijkt niet veel beter te worden.

Extreme hitte en aanhoudende droogte met als gevolg overal bosbranden hebben opnieuw een groot deel van de olijfgaarden vernield of ten minste zwaar beschadigd. Vooral de landen rondom de Middellandse Zee kregen het hard te verduren. En laten Spanje, Italië, Griekenland en Turkije nu net vier van de vijf grootste producenten van olijfolie zijn.

De oogst van vorig jaar was ook al historisch laag. Het gevolg laat zich raden: de groothandelsprijzen zijn gestegen naar een recordhoogte van meer dan $9,000 per ton, zo blijkt uit de grondstoffenindex van het Internationaal Monetair Fonds. Vooral het jongste jaar explodeerde de prijs: een jaar geleden kostte een ton nog geen $5,000.

De detailhandelsprijzen zijn er dan ook naar. Neem nu een literfles ‘Bio Extra Olijfolie van de Eerste Persing’ van Carrefour. Die kostte in april 2022 €6,49. Een jaar later was dat al €8,79 en in oktober 2023 blijkt diezelfde fles €10,99 te kosten. Bij Aldi is de (omgerekende) literprijs van ‘El Cultivador Bio’ in oktober 2023 €8,98, net geen 30 procent meer dan in april vorig jaar.

Ook de andere grote supermarkten kunnen ervan meespreken. ‘De aankoopprijs die Delhaize betaalt aan zijn leveranciers is in een jaar tijd met bijna 40 procent gestegen. We hebben een serieuze inspanning geleverd op onze marge, zodat de verkoopprijs ‘slechts’ met 16 procent steeg’, zegt Roel Dekelver, woordvoerder bij Delhaize België. In de consumptieprijsindex die Statbel, het Belgisch statistiekbureau, eind september publiceerde, behoort extra vierge olijfolie tot de sterkste prijsstijgers: een liter kost nu 22,7 procent meer dan een jaar geleden.

Het is nu uitkijken naar de oogst in Spanje, 's werelds grootste producent. Vorig jaar bedroeg die amper 663.000 ton, liefst 55 procent minder dan gemiddeld en meteen een historisch dieptepunt. Voor dit jaar verwacht het ministerie van Landbouw beterschap, al zal de productie wel onder het miljoen ton blijven. De International Olive Council vreest dat de productie wereldwijd dit jaar slechts 2,4 miljoen ton zal bedragen, minder dan vorig jaar, terwijl er gemiddeld 3 miljoen ton nodig is om aan de nog altijd stijgende wereldvraag te voldoen.

Bron.

Olijfolie en Pelargonidine

Pelargonidine is een anthocyanidine en een pigment met een karakteristieke oranje kleur. Het wordt zelfs toegepast als kleurstof in voedsel.

Pelargonidine wordt in de natuur aangetroffen in rode tuingeraniums (Pelargonium spp.), waar het dan ook zijn naam aan te danken heeft.Rode en roze rozen ontlenen hun kleur aan dit pigment. In voedingsmiddelen wordt pelargonidine gevonden in bessen, zoals rijpe frambozen en aardbeien, maar ook in bosbessen, bramen en cranberry's. Bovendien zit het verstopt in pruimen en granaatappels. Pelargonidine geeft rode radijzen hun kleur. Het is in grote hoeveelheden aanwezig in de schil van rode kidneybonen.

Maar, zo zal je je nu ietwat verbaasd afvragen, olijven zijn toch niet oranje? Dat klopt, maar toch zit er in extra virgine olijfolie gemiddeld 1.00 (1.08 ± 0.30) milligram pelargonidine per 100 milliliter verborgen.

De volgende vraag is natuurlijk wat het effect van dit stofje is in het menselijk lichaam. Diezelfde vraag stelden onderzoekers zichzelf ook en het antwoord is dat het ontstekingsremmende effecten heeft.

Uit wetenschappelijk onderzoek bleek dat pelargonidine bij artritis de ontstekingsreactie en daardoor ook degeneratie van kraakbeen onderdrukt[1]. Bij artritis (ofwel reumatoïde artritis) heb je last van ontstekingen in je gewrichten, wat een behoorlijk pijnlijke chronische aandoening kan zijn.

In Nederland wordt jaarlijks bij ongeveer 15.000 vrouwen en 120 mannen de diagnose invasieve borstkanker gesteld. In zo'n 80 procent van de gevallen is dat een hormoongevoelige variant.

Pelargonidine lijkt een beschermend effect te hebben bij deze hormoongevoelige borstkanker. Wetenschappelijk onderzoek concludeert hoopvol dat pelargonidine een krachtig kankerbestrijdend potentieel heeft dat overeenkomt met de efficiëntie van tamoxifen met mogelijk minder bijwerkingen[2][3]. In muizen. Dat dan weer wel, maar het is een hoopvol begin.

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

[1] Zeng et al: Pelargonidin ameliorates inflammatory response and cartilage degeneration in osteoarthritis via suppressing the NF-κB pathway in Archives of Biochemistry and Biophysics – 2023
[2] Laskar et al: Protective Effects of Pelargonidin against DMBA-Induced Mammary Tumorigenesis in BALB/c Mice through Reduced Oxidative Stress and Lipid Anomalies in Nutrition and Cancer – 2023. Zie hier.
[3] Ahmed et al: Suppression of breast cancer: modulation of estrogen receptor and downregulation of gene expression using natural products in Natural Product Research – 2023. Zie hier.

Olijfolie, Dementie en AI

Met behulp van een machine learning-algoritme hebben onderzoekers een tiental verbindingen in extra vierge olijfolie geïdentificeerd die mogelijk toegepast kunnen worden voor de behandeling van behandelingen van dementie[1].

Machine learning is een vorm van kunstmatige intelligentie (AI) die gericht is op systemen die van de verwerkte data kunnen leren.

In de studie heeft het onderzoeksteam tien fytochemicaliën geïdentificeerd die op dezelfde manier lijken te werken als bekende medicatie tegen de vorming van plaque in de hersenen. Die abnormale ophoping van eiwitten in en rond de hersenen is een van de belangrijkste kenmerken van de ziekte van Alzheimer.

“Onze studie biedt nieuwe perspectieven op de manier waarop extra vierge olijfolie zou kunnen bijdragen aan de preventie en/of behandeling van de ziekte van Alzheimer”, aldus Vasilis Vasiliou, lid van het team.

In het onderzoek identificeerden de onderzoekers aanvankelijk 67 bioactieve chemicaliën in extra vierge olijfolie die mogelijk de oorzaken van de ziekte van Alzheimer zouden kunnen vertragen en de symptomen kunnen verzachten. Met behulp van het machine learning-algoritme simuleerden ze hoe de verbindingen de ophoping van plaque geassocieerd met de ziekte zouden kunnen verstoren.

Onderzoekers zeiden dat de studie uniek was omdat het gebruik maakt van een machine learning-tool die is afgestemd op het verwerken van netwerkstructuren.

Van de tien fytochemicaliën die in het onderzoek zijn geïdentificeerd – quercetine, genisteïne, luteoline, palmitoleaat, stearinezuur, apigenine, epicatechine, kaempferol, squaleen en daidzeïne – hebben onderzoekers vastgesteld dat quercetine de grootste kans heeft om op dezelfde manier te werken als de huidige medicijnen tegen de ziekte van Alzheimer[2].

Uit eerder onderzoek is namelijk gebleken dat quercitine de opbouw van bèta-amyloïde, het eiwit dat het meest met de ziekte wordt geassocieerd, zou kunnen remmen. Andere onderzoeken hebben ook aangetoond dat quercitine de gevolgen van oxidatieve stress kan verminderen, die een belangrijke rol speelt bij de progressie van neurodegeneratieve ziekten.

De onderzoekers verklaarden dat het algoritme alleen chemische verbindingen van extra vierge olijfolie identificeerde die de ontwikkeling van eiwitten lijken te beïnvloeden, maar de effectiviteit ervan niet kon meten. Bovendien was het algoritme slechts getraind met goedgekeurde Alzheimermedicijnen in de Verenigde Staten, wat betekent dat andere potentieel effectieve fytochemicaliën in extra vierge olijfolie mogelijk niet werden geïdentificeerd.

De onderzoekers hoopten dat deze fytochemicaliën het onderwerp zouden kunnen zijn van toekomstige klinische studies.

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

[1] Rita et al: Alzheimer’s disease: using gene/protein network machine learning for molecule discovery in olive oil in Human Genomics – 2023. Zie hier.
[2] Kahn et al: Neuroprotective Effects of Quercetin in Alzheimer’s Disease in Biomolecules – 2020. Zie hier.

Wilde olijf

De wilde olijf (Olea oleaster) wordt door de meeste botanici beschouwd als ofwel een geldige soort ofwel een ondersoort van de gecultiveerde olijfboom (Olea europea), een soort die vermoedelijk ontstaan is uit een kruising van diverse soorten[1].

De olijfboom werd vermoedelijk al gedurende het vierde en derde millennium voor Christus gedomesticeerd, door middel van kruisingen, verricht door verschillende lokale bevolkingsgroepen.

De wilde olijfboom - door de oude Grieken kótinos (κότινος) genoemd – werd door hen onderscheiden van de gecultiveerde olijfboom ἐλἀα (ἐλαία). De oorspronkelijke soort levert kleine olijven.

De bladeren van de wilde olijf werden ooit gebruikt om de olijfkrans te maken die aan de winnaars van de oude Olympische Spelen werd toegekend. De oude en heilige wilde olijfboom van Olympia (Ολυμπία) stond vlakbij de tempel van Zeus, beschermheer van de spelen.

Als gevolg van de natuurlijke hybridisatie en de eeuwenoude domesticatie plus de extensieve teelt van olijven in het gehele Middellandse-Zeegebied vormen wild uitziende, wilde vormen van olijven, aldaar oleasters genoemd, tegenwoordig een ingewikkeld complex van populaties, potentieel variërend van wilde vormen tot de wilde olijf.

Aangenomen wordt dat de wilde olijf zijn oorsprong vond in het oostelijke Middellandse Zeegebied[2]. Deze oeroude soort levert nog steeds de winterharde en ziekteresistente onderstam waarop gecultiveerde olijfvariëteiten worden geënt.

De hierboven afgebeelde zaadjes van de wilde olijfboom heb ik mogen meenemen uit de botanische tuin die behoort bij het het uitgestrekte opgravingscomplex van de oude Olypische Spelen in het Griekse Olympia. Ze zijn dus vermoedelijk direct verwant aan de oorspronkelijke oeroude heilige boom, gewijd aan Zeus.

[1] Sesli, Yeğenoğlu: Determination of the genetic relationships between wild olive (Olea europaea oleaster) varieties grown in the Aegean region in Journal of Genetics and Molecular Research – 2010. Zie hier.
[2] Breton et al: Genetic diversity and gene flow between the wild olive (oleaster, Olea europaea L.) and the olive: several Plio-Pleistocene refuge zones in the Mediterranean basin suggested by simple sequence repeats analysis in Journal of Biogeography - 2006

Ladolemono (Griekse olijfolie en citroen dressing)

De Grieken houden van eenvoud. Dat blijkt uit hun gerechten, maar ook uit de Griekse taal. Letterlijk vertaald is ladolemono een samentrekking van ládi (λάδι), wat 'olie' betekent en lemóni (λεμόνι) is 'citroen'.

Doe beide ingrediënten bij elkaar en voeg daar nog wat geurige oregano aan toe. Dan ben je eigenlijk al klaar met een heerlijke dressing die je over geroosterde aardappelen (Patates Sto Fourno), gegrild vlees, geroosterde groenten, visgrechten en salades kunt sprenkelen.

Niet voor niets noemt men in Griekenland deze drie ingrediënten samen de 'heilige drie-eenheid' ofwel de holy trinity. Het staat je overigens vrij om de oregano te vervangen door een ander geurig kruid, zoals rozemarijn, tijm of dille.

Ingrediënten:
- 100 milliliter extra virgine olijfolie
- het sap van één citroen
- één theelepel oregano
- eventueel een snufje zout

Bereiding:
- Doe de extra virgine olijfolie, het citroensap en de oregano in een kom en mix dit met een garde of vork tot de dressing geëmulsifeerd is. Olijfolie en citroensap mengen slecht en moeten dus een handje geholpen worden.
- Voeg eventueel ook een snufje zout toe. Niet echt nodig, maar het verdiept de smaak van de dressing nog iets meer.

Koop snel je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

Worst onder de olie (Salsiccia sott'olio)

Stel dat je zojuist een verjaardag achter de rug hebt. Dat kan, toch? Na zo'n heugelijke dag ga je opruimen en wat blijkt? Je hebt veel te veel ingeslagen. Wat moet je bijvoorbeeld doen met die overgebleven droge worst (Friese, Groninger of Drentse), salami of leverworst als je zelf niet zo'n liefhebber bent.

Vaak bewaar je deze worsten in de koelkast en vergeet je ze. Na een paar weken of zelfs maanden kom je ze weer eens tegen en dan blijken ze uitgedroogd en oneetbaar te zijn. Dan blijft er niets anders over dan die worst (of worsten) maar weg te gooien of aan je huisdier te voeren.

Zo, wat zou je moeten doen om de houdbaarheid van je worst te verlengen? Het antwoord is extra virgine olijfolie. De bewoners van de kusten van de Middellandse Zee weten maar al te goed dat je alle voedingsmiddelen moet bewaren om ook in tijden van schaarste te kunnen overleven.

Olijfolie zorgt ervoor dat zuurstof de worst niet kan bereiken, waardoor bederf uitblijft. Bovendien zorgt de olijfolie er voor dat de worst niet uitdroogt. Die worst blijft zijn heerlijke bite behouden, terwijl de extra virgine olijfolie er ook nog eens een extra smaakdimensie aan toe weet te voegen.

Het proces is eenvoudig: Snijd de worst in plakjes en stapel de plakjes in een superschone of zelfs steriele weckpot. Vul de weckpot af met extra virgine olijfolie. De worst blijft zo maandenlang eetbaar.

Misschien dat je nog besluit om een extra kruidnagel bij de droge worst te doen of wat mosterdzaadjes bij de leverworst, maar dat is helemaal naar je eigen smaak (of die van je visite).

Als je de ingemaakte worst de volgende verjaardag presenteert, dan kun je achteloos melden dat ze kunnen genieten van salsiccia sott'olio, wat Italiaans is voor 'worst onder de olie'.

Koop snel je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

Thousand Island Dressing

Thousand Island dressing is een Amerikaanse dressing voor salades. Deze dressing bestaat traditioneel uit mayonaise, aangevuld met zoveel mogelijk andere ingredienten. Tenminste, zo lijkt het. Afhankelijk van het specifieke recept stoppen de Amerikanen er olijfolie, citroensap, sinaasappelsap, paprika, worcestershiresaus, mosterd, azijn, room, chilisaus, tomatenpuree en ketchup of tabasco in. Bovendien bevat het vaak ook nog fijngehakte ingrediënten, waaronder augurken, uien, paprika's, groene olijven, hardgekookte eieren, peterselie, chilipeper, bieslook, knoflook of gehakte noten, zoals walnoten of kastanjes.

Ik snap het wel. De Amerikanen hebben geen cultuur of smaak en stoppen alles wat ze in hun keukenkastje kunnen vinden maar in deze dressing. Everything but the kitchen sink, zogezegd. De gemiddelde Amerikaan (m/v) houdt namelijk van junk food en zelfs hun salades behoren daartoe. Snel en zonder liefde bij elkaar gestopte slabladeren en dan overgoten met dressing. Veel dressing.

De naam van deze dressing is ontleend aan de Thousand Islands, een archipel van welgeteld 1864 grotere en kleinere eilanden, die gelegen is in de Saint Lawrence rivier tussen de Verenigde Staten en Canada. In het Frans, wat in oostelijk Canada gesproken wordt, heten deze eilanden de Mille-Îles.

Zoals zo vaak is de herkomst van deze dressing in geschiedkundige nevelen gehuld. Omdat hij later populair is geworden wilden sommige opscheppers de eer van het ontstaan opeisen.

Zeker is dat er in 1917 een eerste vermelding werd opgenomen in het kookboek met de nu ietwat lachwekkende titel 'A Thousand Ways To Please A Husband With Bettina's Best Recipes', geschreven door Louise Bennett Weaver en Helen Cowles Le Cron.

Uit historisch onderzoek bleek dat er binnen diverse families, die wonen (of ooit woonden) in de regio van de Thousand Islands, verschillende varianten van de dressing bestonden voordat deze over de rest van het land bekend raakte. Vermoedelijk, zo denken de onderzoekers, is het recept gebaseerd geweest op een ooit Franse dressing. Deze openbaring lijkt gesteund te worden door een recept, dat gepubliceerd werd in de Boston Cooking-School Cook Book (1896), samengesteld door Fannie Farmer.

Nu heb ik dat recept van die French dressing van Fannie Farmer even nagezocht, maar veel heeft het niet te maken met de Thousand Island dressing: de ingrediënten zijn slechts zout, peper, azijn en olijfolie.

Is de Thousand Island dressing smakelijk, zo zul je jezelf nu afvragen. Welnu, er zijn zoveel variaties mogelijk dat je hem zo smaakvol kunt maken als je zelf wilt. Of zo smerig.

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

Olijfolie en Rutine

We beginnen deze keer maar even met wat chemie: Rutine staat ook bekend als rutoside, quercetin-3-O-rutinoside of sophorine. Het is een glycoside die de flavonol quercetine combineert met de disaccharide rutinose. Het is een flavonoïde glycoside die in veel planten wordt aangetroffen. De benaming rutine is afgeleid van de wetenschappelijke naam van de wijnruit (Ruta graveolens), een plant waarin voor het eerste rutine werd aangetoond.

Het lijkt dat rutine een behoorlijk sterk ontstekingsremmend effect heeft. Onderzoek heeft aangetoond dat rutine een positieve invloed heeft op de P2X7-receptor van mestcellen, die een belangrijke rol spelen bij de immuunrespons. Rutine werkt daardoor ook als een pijnstiller bij ontstekingen[1]. Wetenschappers concluderen dat rutine hetzelfde werkingsmechanisme lijkt te hebben als aspirine[2].

Verder lijkt rutine de negatieve effecten van diabetes te kunnen verminderen[3]. Zo is er bijvoorbeeld een oogaandoening met de naam diabetische retinopathie, waarbij afwijkingen aan het netvlies ontstaan bij patiënten met diabetes mellitus. Rutine lijkt het netvlies daartegen te kunnen beschermen[4].

Intussen vraag je jezelf natuurlijk af hoeveel rutine er in olijfolie verstopt zit.

Welnu, in 100 gram zwarte olijven zit gemiddeld 45.36 milligram rutine. Dat is hoog, heel hoog, want van alle andere voedingsmiddelen zit er alleen in kappertjes meer rutine.

De rutine in olijven en olijfolie is dus (licht) pijnstillend, vermindert behoorlijk wat van de negatieve effecten van diabetes en beschermt het netvlies. Het voorspelbare advies is dus om meer olijven te eten en voldoende extra virgine olijfolie in je voedingspatroon op te nemen.

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

[1] Ye et al: Rutin ameliorates inflammatory pain by inhibiting P2X7 receptor in mast cells in Journal of physiology and biochemistry – 2023
[2] P2X7R in Mast Cells is a Potential Target for Salicylic Acid and Aspirin in Treatment of Inflammatory Pain in Journal of Inflammation Research – 2021
[3] Ghorbani: Mechanisms of antidiabetic effects of flavonoid rutin in Biomédecine and Pharmacothérapie – 2017
[4] Ola et al: Neuroprotective Effects of Rutin in Streptozotocin-Induced Diabetic Rat Retina in Journal of Molecular Neuroscience - 2015

Olijfolie en Dementie

Volgens een nieuwe studie kan de consumptie van olijfolie het risico op overlijden door dementie verminderen. Dementie omvat een reeks aandoeningen die leiden tot stoornissen in denken of geheugen. De ziekte van Alzheimer, die progressief en dodelijk is, is de meest voorkomende vorm van dementie.

Regelmatige consumptie van olijfolie wordt in verband gebracht met een tot 28% lager risico op fatale dementie.

"Onze studie suggereert dat deze aanbevelingen niet alleen de gezondheid van het hart ondersteunen, maar mogelijk ook de gezondheid van de hersenen", zegt onderzoekster Anne-Julie Tessier. "Kiezen voor olijfolie, een puur natuurlijk product is een veilige keuze en kan het risico op fatale dementie verminderen."

Deze studie is uniek omdat het de eerste is die de relatie onderzoekt tussen voeding en overlijden, gerelateerd aan dementie. Wetenschappers analyseerden voedingsvragenlijsten en overlijdensregistraties van meer dan 90,000 Amerikanen, verspreid over drie decennia, waarin 4,749 studiedeelnemers stierven aan dementie.

De resultaten gaven aan dat mensen die meer dan een halve eetlepel olijfolie per dag consumeerden een 28% lager risico hadden om te overlijden aan dementie in vergelijking met degenen die nooit of zelden olijfolie consumeerden. Bovendien werd het vervangen van slechts één theelepel margarine en mayonaise door de equivalente hoeveelheid olijfolie per dag in verband gebracht met een 8 tot 14% lager risico om te overlijden aan dementie.

Onderzoek wijst uit dat mensen die regelmatig olijfolie gebruiken, in plaats van bewerkte of dierlijke vetten, over het algemeen ook gezonder eten. Tessier merkte echter op dat de relatie tussen olijfolie en het sterfterisico door dementie in deze studie onafhankelijk was van de algehele voedingskwaliteit. Dit kan erop wijzen dat olijfolie eigenschappen heeft die op unieke wijze gunstig zijn voor de gezondheid van de hersenen.

"Sommige antioxidanten in olijfolie kunnen de bloed-hersenbarrière passeren en mogelijk een direct effect hebben op de hersenen", zei Tessier. "Het is ook mogelijk dat olijfolie een indirect effect heeft op de gezondheid van de hersenen doordat het de cardiovasculaire gezondheid ten goede komt."

Wetenschappelijk onderzoek uit het verleden heeft een hogere consumptie van olijfolie in verband gebracht met een lager risico op hartaandoeningen. Het is ook aangetoond dat het gebruik van olijfolie als onderdeel van een mediterraan voedingspatroon bescherming biedt tegen cognitieve achteruitgang.

Het positieve effect op je brein is uiteraard alleen te bereiken met extra virgine olijfolie, want alleen daarin zitten hoge concentraties polyfenolen.

Tessier presenteerde de onderzoeksresultaten op NUTRITION 2023, het jaarlijkse congres van de American Society for Nutrition dat gehouden werd van 22 tot 25 juli 2023.

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

Olijfolie en Huidkanker

Van ultraviolette straling (UV) in zonlicht en dan vooral UVB (golflengte tussen 290 nm en 320 nm), is aangetoond dat het de belangrijkste factor is bij het ontstaan van huidkanker bij mensen (en andere zoogdieren)[1].

Japanse onderzoekers hebben ontdekt dat het insmeren van je huid met extra virgine olijfolie na zonnebaden het risico op het ontwikkelen van tumoren vermindert of vertraagt[2].

Ik geef direct toe dat het effect slechts werd waargenomen bij genetisch gemodificeerde haarloze muizen, maar het is toch een interessante ontwikkeling.

De onderzoekers plaatsten de kale muizen drie keer per week onder een zonnelamp. Vijf minuten na elke sessie werden enkele muizen ingesmeerd met extra vergine olijfolie. De rest bleef ongeolied. Na 18 weken begonnen de muizen die niet met olijfolie waren behandeld tumoren te krijgen.

Maar bij muizen, die waren ingesmeerd met extra virgine olijfolie, duurde het zes weken langer voordat er enig teken van kanker te bespeuren was. Hun tumoren bleken bovendien kleiner, kwamen minder vaak voor en er was minder DNA-schade aan huidcellen.

Ultraviolette straling activeert namelijk de aanmaak van vrije radicalen, destructieve moleculen die je DNA beschadigen en dat leidt uiteindelijk tot huidkanker. Extra virgine olijfolie is rijk aan antioxidanten, zoals vitamine E en polyfenolen, waarvan wordt gedacht dat ze de schadelijke effecten van ultraviolette straling (UV) kunnen tegengaan[3].

Nee, olijfolie is geen zonnebrandmiddel: het houdt die schadelijke UV-straling niet tegen om de huid binnen te dringen. Het vermindert slechts de negatieve effecten van die straling. Het blijft dus altijd verstandig om je goed in te smeren met een zonnebrandcrème. Beschouw extra virgine olijfolie dus maar als een speciaal soort aftersun.

En vergeet niet dat het positieve effect (voorlopig) slechts bij muizen werd vastgesteld.

Tip: Laat je geen prijzige zonnebrandproducten met een te hoge zonbeschermingsfactor (Sun Protection Factor of SPF) 'aansmeren'. De verschillen zijn namelijk minimaal, zoals uit onderstaand schema blijkt.

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

[1] Kraemer: Sunlight and skin cancer: another link revealed in PNAS - 1997
[2] Budiyanto et al: Protective effect of topically applied olive oil against photocarcinogenesis following UVB exposure of mice in Carninogenesis – 2000. Zie hier.
[3] Visioli et al: Free radical-scavenging properties of olive oil polyphenols in Biochemical and Biophysical Research Communications – 1998. Zie hier.

Een bijzondere olijf: Hojiblanca

De Hojiblanca wordt overal in Spanje aangeplant en dat heeft een reden: deze cultivar levert knoeperts van olijven op die wel vijf gram kunnen wegen.

Volgens de laatste telling is de Hojiblanca een van de 262 variëteiten van de olijf die in Spanje gevonden zijn. Het kunnen er eenvoudig meer dan die 262 zijn, maar ook minder. De meeste olijven zijn namelijk behoorlijk aan elkaar verwant en slechts prijzig DNA-onderzoek kan de minieme onderlinge verschillen duidelijk maken. Maar zelfs dan: wanneer is het verschil zo groot dat je kunt spreken over een aparte cultivar?

Van de Hojiblanca wordt gemeld dat hij endemisch is in de Spaanse gemeente Priego de Córdoba, gelegen in de deelstaat Andalucia. Het woord 'endemisch' betekent dat deze cultivar nergens anders voorkomt dan in die gemeente. Dat blijkt dus een rare opmerking te zijn, want in de rest van het land komt deze olijf ook wel voor, al vermomt hij zich dan onder namen als Azufaijada, Barquillero, Casta de Cabra, Casta de Lucena, Foglia Bianca, Hojiblanca de Fruto Grueso, Hojiblanca de Lucena, Lucentino, Nevadillo Blanco de Osuna, Ojiblanca, Picudo, Zorzariega en Hojiblanca de Aracena.

De Hojiblanca, wat letterlijk 'wit blad' in het Spaans betekent, heeft inderdaad bladeren die aan de onderzijde lichtgroen van kleur zijn.

Deze olijf roemt zich om zijn wat zoete smaak, gecombineerd met een bittertje van onrijp fruit en een peperige nasmaak. De olie van de Hojiblanca heeft een nogal typische smaak en aroma en is daarom goed te onderscheiden van andere olijfoliën.

De Hojiblanca vertegenwoordigt circa 16% van de olijvenproductie in Andalucia en wordt voornamelijk verbouwd in de Spaanse provincies Oost-Sevilla, Zuid-Cordoba en Noord-Málaga. In Andalucia worden ze in de late herfst (november tot december) verzameld als groene of zwarte rijpe olijven om van te genieten als tafelolijven. Later in het seizoen (maart tot april) worden ze geoogst ten behoeve van de productie van olie, hoewel het oliegehalte (17 tot 19%) wat lager is dan dat van sommige andere populaire Spaanse olijfcultivars.

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

Een bijzondere olijf: Picholine Marocaine

De Picholine Marocaine is een traditionele olijfvariëteit die zijn thuishaven in Marokko heeft. Zoals zo veel olijven heeft ook deze bijna een wereldreis achter de rug. De eerste olijven zijn meer dan 8,000 jaar geleden ergens in het Midden-Oosten gedomesticeerd en later via Griekenland naar Italië overgebracht. Kort na de expedities van de Romeinse soldaten verscheen ook de olijf in de veroverde gebieden. Zo ook in Frankrijk, waar we nu nog steeds de Picholine kunnen aantreffen. Oorspronkelijk slechts verbouwd in Gard, een Departement in Zuid-Frankrijk, is deze cultivar tegenwoordig over de hele wereld aangeplant.

Daardoor is de Picholine ook in Marokko bijzonder populair en is de meest verbouwde olijvenvariant van het land. Hij heeft zich aan de plaatselijke omstandigheden aangepast en daarom noemt men hem de Picholine Marocaine, de Marokkaanse Picholine. Ook kunnen we nog wat plaatselijke benamingen tegenkomen, zoals Bousbina, Beldi, Bouchouika, Zitoun, Zit en Soussia. In Tunesië noemt men hem de Judoleine.

Zo geliefd is hij in dat land dat de aanplant er meer dan 700,000 hectares bedraagt en in zo'n 96% van alle olijfgaarden groeit.

De Picholine Marocaine is zeer goed bestand tegen de droge omstandigheden van het Noord-Afrikaanse klimaat, al zal de opbrengst toch wat hoger zijn in een wat koelere omgeving.

Deze olijvencultivar is een echte allrounder: hij levert perfecte, robuust smakende olijfolie die zeer geschikt is voor dressings, maar de olijf zelf is ook zeer geschikt als tafelolijf. De olijfolie is ook rijk aan oliezuur (71%), waar je volgens de Amerikaanse FDA een echte gezondheidsclaim aan vast mag plakken. Het polyfenolgehalte op het oogstmoment bedraagt meer dan 350 milligram per kilo olijven. De zuurgraad komt gemiddeld uit op 0.3%, wat erg goed genoemd mag worden.

Zo op het eerste gezicht zou je denken dat door de grote Marokkaanse gemeenschap in ons land de Picholine Marocaine olijfolie overal wel te koop is, maar dat valt behoorlijk tegen. Slechts een paar gespecialiseerde webshops lijken olijfolie van deze olijf in het assortiment te hebben. De rest verkoopt voornamelijk Marokkaanse olijfolie in ouderwetse doorzichtige plastic flessen, wat de goedkoopste verpakkingsmethode is en de kwaliteit van de olijfolie zeker niet ten goede komt. Olijfolie hoort immers bewaard te worden in een niet of nauwelijks lichtdoorlatende fles of blik.

Wil je toch goede Marokkaanse olijfolie kopen dan kun je die hier bestellen. Les Terroirs de Marrakech is een wat prijzige, ultra-premium olijfolie met een peperige afdronk en een beperkte productie van slechts 25.000 liter per jaar.

Lukt het echter niet om echt goede Marokkaanse olijfolie te bemachtigen, dan kun je hier altijd nog je vertrouwde extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie aanschaffen.

Olijfblad en Malaria

Wereldwijd is malaria nog steeds een groot probleem. Geen enkel medicijn beschermt tegen of doodt alle parasieten in het lichaam, waardoor je dus vaak een combi van medicijnen moet slikken en dat is geen goed nieuws voor je lever en nieren. Bovendien zijn er in ieder geval vijf verschillende soorten die de mens kunnen infecteren.: Plasmodium vivax, Plasmodium falciparum, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale en Plasmodium knowlesi. Daarvan is Plasmodium falciparum verreweg de meest dodelijke soort en zorgt voor honderdduizenden doden per jaar. Bovendien hebben deze parasieten de vervelende eigenschap om zich zodanig aan te passen dat de medicijnen steeds minder effectief worden. De wetenschap is al jaren koortsachtig op zoek naar een werkzaam vaccin.

Omdat er nogal wat gezonde stofjes in olijven, olijfolie en olijfbladeren blijken te zitten vonden wetenschappers het een interessant idee om eens te kijken of deze (of andere) stofjes ook werkzaam zouden kunnen zijn tegen malaria[1].

Zoals goede wetenschappers betaamt werd het onderzoek eerst maar eens op muizen uitgevoerd. Bladeren van de olijfboom werden geprepareerd. Daarna kregen met malariaparasieten besmette muizen verschillende doses van deze oplossing (200, 400 and 600  milligram per kilo lichaamsgewicht) en werd gekeken naar het resultaat.

Alleereerst werd onderzoek of de oplossing ook giftig was voor de muizen. Dat bleek niet het geval te zijn, want de LD50-waarden voor die muizen bleken hoger te liggen dan 2,000 milligram per kilo lichaamsgewicht. Dat is hoog, heel hoog en duidt op 'niet giftig'. De LD (of Letale Dosis) is de hoeveelheid van een stof die bij 50% van de proefdieren tot de dood leidt.

Dan de daadwerkelijke testresultaten: het extract van olijfbladeren verminderde significant het aantal parasieten in het bloed van de muizen en verlengde significant het leven van de muizen. Hoe hoger de dosis, hoe hoger ook het effect bleek te zijn. In de wetenschappelijke wereld betekent 'significant' niets anders dan 'behoorlijk'.

Samengevat concluderen de onderzoekers dat de stofjes in de olijf malaria-infecties kunnen tegengaan. Onderzoekers hebben echter nog geen idee welk stofje (of welke stofjes) precies dat effect heeft (of hebben), maar noemen voor de zekerheid alle bioactieve stofjes maar even op: polyfenolen, terpenoïden, flavonoïden, steroïden, alkaloïden en glycosiden die afzonderlijk (of samen) werkzaam zijn.

Ander onderzoek gebruikte de bast van de olijfboom (en muizen). Ook uit dat onderzoek bleek de effectiviteit van het extract tegen malariaparasieten[2].

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

[1] Misganaw et al: Evaluation of the anti-malarial activity of crude extract and solvent fractions of the leaves of Olea europaea (Oleaceae) in mice in BMC Complementary Medicine and Therapies – 2019. Zie hier.
[2] Hailesilase et al: In Vivo Antimalarial Evaluation of Crude Extract, Solvent Fractions, and TLC-Isolated Compounds from Olea europaea Linn subsp. cuspidata (Oleaceae) in eCAM. Zie hier.

Olijfolie en Syringinezuur

We hebben op deze plaats al vele malen de zo gezonde stofjes besproken die zich in olijven en olijfolie verstopt hebben. Deze keer is syringinezuur aan de beurt. Deze stof staat ook wel bekend als spuitzuur of als 4-hydroxy-3,5-dimethoxybenzoëzuur.

De naam syringinezuur is afgeleid van Syringa, de botanische naam voor de gewone sering (Syringa vulgaris), een plant uit de olijffamilie (Oleaceae) die ook in ons land in veel tuinen werd en wordt aangeplant vanwege de lilakleurige bloemen en de heerlijke zwoele geur. Syringine is een natuurlijke chemische verbinding die in 1841 voor het eerst werd geïsoleerd uit de bast van de sering. Later bleek dat het in vele andere plantensoorten ook voorkomt. Syringine heeft mogelijk antidiabetische effecten.

Het syringinezuur is een metaboliet (afbraakproduct) van syringine. Intussen is gebleken dat het in behoorlijk wat planten wordt aangemaakt. De grootste concentraties vinden we in olijven (en dus olijfolie), dadels, pompoenen, druiven (en dus in rode wijn) en honing. Kijken we met een wat kritische blik naar deze collectie voedingsmiddelen dan valt onmiddellijk op dat ze allemaal belangrijke onderdelen zijn van het zo gezonde Mediterrane dieet.

Verschillende wetenschappelijke onderzoeken hebben aangetoond dat syringinezuur positieve effecten op het menselijk lichaam heeft. Het blijkt anti-oxiderende, anti-bacteriële en ontstekingsremmende eigenschappen te hebben. Bovendien lijkt het een rol te spelen bij de preventie van diabetes, hart- en vaatziekten, beroertes en zelfs kanker[1].

Al die gezondheidsvoordelen kun je eenvoudig bereiken door simpelweg meer olijfolie in je dieet op te nemen. Zorg er wel voor dat je de allerbeste extra virgine olijfolie aanschaft. Veel olijfoliën die in de supermarkt zijn, zijn te oud, zijn vermengd met mindere kwaliteit oliën of zitten in een doorzichtige fles, waardoor de kwaliteit door de invloed van licht snel achteruit zal gaan.

Nee, je biologische extra virgine olijfolie koop je hier. Tegelijkertijd steun je ook nog eens een kleine middenstander, wat ook helpt in deze lastige tijden.

[1] Cheemanapalli et al: Syringic acid (SA) ‒ A Review of Its Occurrence, Biosynthesis, Pharmacological and Industrial Importance in Biomedicine & Pharmacotherapy – 2018. Zie hier.

Het Parthenon en olijfolie

Iedereen, die ooit in de Griekse hoofdstad Athene is geweest, heeft zonder enige twijfel met bewondering naar de Akropolis opgekeken. Die Akropolis is een tafelberg die meer dan 150 meter oprijst vanuit een ooit vruchtbare vlakte. Tegenwoordig is die vlakte volgebouwd met de buitenwijken van het moderne Athene.

Zijn ligging heeft de berg ook zijn naam gegeven: het is een combinatie van twee woorden. De eerste is ἄκρος (ákros) en betekent '(pijl)punt', maar heeft ook de betekenissen van 'rand', 'einde', 'begin' en 'buitenste'. Denk aan de 'top van een berg'. Het tweede is pólis (πόλις), wat eerst 'versterkte nederzetting' en later 'stadsstaat' betekende. Zelfs ons woord 'politie' is daar nog van afkomstig.

Op de Akropolis staan de ruïnes van het Parthenon (Παρθενών). Het was ooit de tempel van en voor de Griekse godin Athena Parthenos ('de Maagd'), die de beschermgodin was van de stad Athene. De tempel vormt het hoogtepunt van de Atheense bouwkunst in de klassieke periode van de 5de eeuw vChr. De tempel stond ook symbool voor de hegemonie van Athene over de rest van de andere Griekse stadssteden, die soms niet al te vriendelijk ten opzichte van Athene waren.

Het woord parthenon is afgeleid van parthenṓn (παρθενών), wat 'vrouwenkamer' betekende. Dat woord is op zijn beurt geleend van parthénos (παρθένος), wat 'jonge vrouw' of 'maagd' betekende. De Grieken geloofden namelijk dat de godin Athene eeuwig maagd zou blijven. Dat geloof hebben de Christenen eeuwen later overgenomen bij de verklaring van de status van de 'maagd' Maria. Die eeuwige maagdelijkheid van Maria is een van de dogma's van de katholieke kerk, die stelt dat Maria, de moeder van Jezus, een maagd was ante partum, in partu, et post partum — voor, tijdens en na de geboorte van Christus.

Maar de olijfolie, die je hoort te gebruiken, is altijd extra virgine. Aangezien een virgin in het Engels een 'maagd' is gebruik je dus 'extra maagdelijke' olijfolie. Beter dan dat, zo dachten de oude Grieken, is er niet. Want ook die term komt uiteraard oorspronkelijk uit Griekenland, de bakermat van de Europese olijfolie.

In Griekenland noemt men die extra virgine olijfolie al millennia έξτρα παρθένο ελαιόλαδο ofwel 'éxtra parthéno elaiólado'.

Pangrattato

Bij pasta hoort pesto en Parmezaanze kaas. Ooit was dit een gerecht voor alle Italianen. Van rijk tot arm, allemaal aten ze deze eenvoudig aangeklede pasta. Tegenwoordig denkt uw portemonnee daar wel anders over. Alle ingrediënten zijn een stuk duurder geworden en de vraag dringt zich op of het misschien niet wat goedkoper kan.

Dat kan, want ook in Italië waren er soms barre tijden. Zo kennen ze in Zuid-Italië pangrattato, in olijfolie gebakken broodkruim, dat niet enkel smaak maar ook textuur aan je pasta geeft. Het wordt daar de armeluisparmezaan genoemd.

De Italiaanse taal maakt het je zo eenvoudig: pane betekent 'brood' en grattato is 'geraspt'.

Zelfs De Allerhande van Albert Heijn (zie hier) en Jamie Oliver (zie hier) hebben er een eenvoudig recept van gepubliceerd.

Ingrediënten:
- Half oud brood
- 75 ml olijfolie
- 2 teentjes knoflook
- peper en zout naar smaak

Bereiding:
Maal het brood in de keukenmachine tot broodkruim. Verhit de olijfolie in een grote koekenpan. Voeg het broodkruim, peper en eventueel zout toe en bak in 5 minuten op middelhoog vuur krokant. Schep regelmatig om. Snijd ondertussen de knoflook fijn. Voeg de knoflook aan de pan toe en bak de laatste twee minuten mee op laag vuur. Neem de pan van het vuur en laat de pangrattato afkoelen.

Strooi er een eetlepel pangrattato over je pasta en goedkoop smaakte nooit zo lekker!

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

2022: Droogte en grote vraag maken olijfolie duurder

Door de extreme hitte in Zuid-Europa komt de olijvenoogst onder druk te staan. De kans is groot dat producenten in het oogstjaar 2022/2023 minder olijfolie kunnen leveren, wat de prijs onherroepelijk zal opdrijven. ASAJA, een vereniging van jonge boeren in Andalusië, de belangrijkste regio voor olijventeelt in Spanje, schat dat Spanje dit jaar ongeveer 1 miljoen ton olijfolie zal produceren. Dat betekent een daling met ruim 30% ten opzichte van vorig jaar. Spanje is normaal goed voor bijna de helft van de wereldproductie.

Naast een lager aanbod van olijfolie zet de verstoorde aanvoer van zonnebloemolie uit Oekraïne de markt onder druk omdat de vraag groter is geworden. Sinds de oorlog in Oekraïne is er een tekort aan plantaardige oliën, zoals zonnebloemolie, waardoor meer mensen voor olijfolie kiezen. Tegelijk neemt het aantal mensen dat olijfolie verkiest boven boter toe door de groeiende westerse aandacht voor gezondheid en het zo geroemde Mediterrane dieet. Daarnaast worstelen olijfboeren met hoge transportprijzen en een tekort aan personeel, wat allemaal druk zet op de prijs.

Voor inschattingen over de exacte effecten op de prijs is het nog te vroeg, zijn klimmen prijzen voor olijfolie in Zuid-Spanje al met een stijging van 8.3% in juni 2022. De onderhandelingen over nieuwe contracten beginnen aan het eind van de zomer, maar nu al waarschuwen leveranciers dat de prijzen gaan stijgen. Naast Spanje zijn in Europa ook Italië en Griekenland belangrijke productielanden, maar ook daar slaat de hitte hard toe.

De import uit Noord-Afrika wordt door de als zeer oneerlijk ervaren invoerrechten ongeveer even duur als de productie in Europa. De lokale olijf, de Chemlali, is echter wel gewend aan hitte en weinig vocht.

Olijfolie en Pinoresinol

We geven het direct toe dat er maar weinig pinoresinol in olijfolie verborgen zit. Gemiddeld niet meer dan 0.42 mg per 100 gram olijfolie, maar zoals ze zo vaak zeggen: size doesn't matter. Het gaat om de effectiviteit.

Allereerst moeten we uitleggen wat die pinoresinol is. Het is, chemisch gezien, een tetrahydrofuran lignan. Een lignan behoort tot een grote groep polyfenolen met een laag moleculair gewicht en die voornamelijk in voorkomen in planten, waaronder zaden, volkoren granen, koolsoorten en olijfolie. Het woord stamt af van het Latijnse woord lignum, dat 'hout' betekent.

Het is niet helemaal duidelijk waarom planten die lignanen aanmaakt, maar men denkt dat ze een rol spelen bij het voorkomen van vraat door planteneters. Het zou dan ingrijpen op de hormoonhuishouding van een vraatzuchtige hongerlap. Dat het een behoorlijk effectief stofje is blijkt ook uit het feit dat het wordt aangetroffen in de rups van het hier ook inheemse klein koolwitje (Pieris rapae), waar het dienst doet als bescherming tegen aanvallen van mieren.

In de natuur zijn lignans precursors ('voorlopers') van fyto-oestrogenen, ofwel plantaardige oestrogenen. Dat zijn stofjes die in het maag-darmkanaal worden omgezet in oestrogeenachtige substanties. Volgens wetenschappelijk onderzoek is de incidentie ('voorkomen') van sommige ziekten waarbij de oestrogeenstatus van invloed is, zoals hart- en vaatziekten, osteoporose en borst- en prostaatkanker, lager in populaties die voeding gebruiken die rijk is aan fyto-oestrogenen[1].

Een onderzoek waarbij pinoresinol in extra virgine olijfolie werd bekeken toonde aan dat die pinoresinol chemopreventieve eigenschappen heeft. Het beschermt dus tegen het ontstaan van kanker. Weliswaar werd dat effect slechts in vitro ('ín glas') vastgesteld, maar toch verhoogde het de apoptosis ('celdood') en remde de celdeling[2].

De conclusie van de wetenschappers was dat 'extra virgine olijfolie, die rijk is aan pinoresinol, een krachtige bescherming tegen kanker heeft' ('pinoresinol-rich EVOO extracts have potent chemopreventive properties').

Ons advies blijft om meer extra virgine olijfolie in je dagelijkse eetpatroon op te nemen. Overigens zit pinoresinol ook verstopt in wijn[3]. Witte wijn bevat een stuk minder lignanen (20–60 µg/l) dan rode wijn (300–500 µg/l), maar iets is natuurlijk beter dan niets.

Koop je extra virgine Tunesische Terra Delyssa olijfolie hier.

[1] Messina et al: Soy intake and cancer risk: a review of the in vitro and in vivo data in Nutrition and Cancer - 1994
[2] Fini et al: Chemopreventive properties of pinoresinol-rich olive oil involve a selective activation of the ATM–p53 cascade in colon cancer cell lines in Carcinogenesis – 2007. Zie hier.
[3] Dadákova et al: Origin of Wine Lignans in Plant Foods for Human Nutrition - 2021.